หนังสือพิมพ์ มติชน วันที่ 01 กันยายน พ.ศ. 2549 ปีที่ 29 ฉบับที่ 10401
คอลัมน์ สยามประเทศไทย
โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ
แข่งเรือเป็นพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ของผู้คนทุกชาติพันธุ์บนดินแดนสุวรรณภูมิ (อุษาคเนย์) ยุคดึกดำบรรพ์ราว 3,000 ปีมาแล้ว
พิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์เกี่ยวข้องกับการวิงวอนร้องขอความอุดมสมบูรณ์จากอำนาจเหนือธรรมชาติ คือผี เพราะพิธีกรรมนี้ทำในฤดูน้ำหลากท่วมท้นแม่น้ำลำคลองห้วยหนองบึงบุ่งทั่วทุกหนแห่ง หากน้ำทรงในช่วงเวลาเหมาะสมจะทำให้พืชพันธุ์ธัญญาหารงอกงามมั่นคง แต่ในทางกลับกัน ถ้าน้ำท่วมนานเกินไปจะทำให้เสียหาย ต้นข้าวเน่าเปื่อย ไม่มีจะเก็บเกี่ยวไว้กิน
เรือเป็นยานพาหนะในชีวิตประจำวันของคนเมืองลุ่ม แม้เมืองดอนที่มีแม่น้ำลำคลองหนองบึงก็ต้องใช้เรือ เช่น บางพื้นที่ในภาคเหนือและอีสาน มีทั้งเรือยาวและเรือไม่ยาวหลายขนาด ขึ้นอยู่กับฐานะทางสังคมของเจ้าของเรือ
จินตนาการในความเชื่อของชาวสุวรรณภูมิทุกชาติพันธุ์ เห็นว่าเรือคือนาค (หรืองู) ผู้พิทักษ์น้ำในบาดาล เมื่อทำพิธีกรรมเกี่ยวกับพืชพันธุ์ธัญญาหารที่พึ่งพาน้ำของนาค เลยต้องเชิญเรือมาเป็น “เครื่องมือ” สื่อสารกับผีนาคในห้วงน้ำ
ยุคแรกๆ เชิญเรือไปทำพิธีกรรมกลางห้วงน้ำ เช่น เห่กล่อมผีน้ำซึ่งเป็นเพศหญิง เรียก แม่น้ำ หรือจ้าวแม่ (แห่ง) น้ำ เพื่อขอความเมตตาบันดาลให้ข้าวปลาอาหารไม่ขาดแคลน นานเข้าก็เรียกเห่เรือ หรือเห่กล่อมแม่ย่านางของเรือก็ได้
จากเห่กล่อมปกติยังไม่เป็นไปตามที่ชาวสุวรรณภูมิต้องการ เพราะน้ำท่วมนานไป เลยพากันพายเรือตามน้ำขับไล่ให้น้ำลดเร็วๆ จนกลายเป็นแข่งเรือ เพื่อเสี่ยงทายว่าจะได้ผลดีร้ายประการใด โดยมีคำทำนายของหมอผีที่เป็นผู้หญิงไว้เตรียมรับสถานการณ์ จนสังคมเติบโตเป็นบ้านเมืองและรัฐใหญ่โตแล้ว พิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์อย่างนี้ก็เข้าสู่ราชสำนัก กลายเป็นพระราชพิธีในกฎมณเฑียรบาลยุคต้นกรุงศรีอยุธยา และในกาพย์ห่อโคลงเจ้าฟ้ากุ้งยุคปลายๆ ต่างระบุว่า มเหสีกับพระเจ้าแผ่นดินต้องแข่งเรือเสี่ยงทาย กวีแต่งไว้ในโคลงทวาทศมาสว่า ราษฎรสนุกสนานสองฝั่ง
ในที่สุด เมื่อความเชื่อเปลี่ยนไป และพิธีกรรมลดความศักดิ์สิทธิ์ลง แข่งเรือในพิธีกรรมก็กลายเป็นมหรสพเพื่อพิธีการพนัน เช่น แข่งเรือยาวชิงชนะเลิศในทุกวันนี้
